Arbeidsgerelateerde zorg voor zzp'ers

6 jaar na SER-advies… Hoe staat het nu met de toegang tot arbozorg voor zzp’ers?
De inrichting van de arbeidsgerelateerde zorg voor verschillende groepen werkenden staat al gedurende een aantal jaren in de belangstelling van politiek en beleid. Arbeidsgerelateerde zorg betreft alle zorg voor werkenden gericht op behoud, herstel en verbetering van de gezondheid en duurzame inzetbaarheid. In haar advies over de toekomstige inrichting van het stelsel van arbeidsgerelateerde zorg constateerde de SER in 2014 dat voor de omvangrijke en groeiende groep van zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) een structurele toegang tot arbeidsgerelateerde zorg ontbreekt. Hoe is het nu, ruim zes jaar later, gesteld met de toegang tot arbeidsgerelateerde zorg voor zzp’ers? Is er eigenlijk (nog) wel een probleem? En, welke beleidsopties zijn denkbaar om – indien nodig – de toegankelijkheid te vergroten? Panteia heeft met subsidie van Instituut Gak onderzoek uitgevoerd om deze vragen te beantwoorden.

Verzuim, beroepsziekten en inzetbaarheid zzp’ers
In termen van verzuimpercentage, prevalentie van beroepsziekten, en toekomstige inzetbaarheid ‘scoren’ zzp’ers beter dan of vergelijkbaar met werknemers: ze verzuimen minder vaak, hebben even vaak beroepsziekten, en schatten hun toekomstige inzetbaarheid hoger in. Dit blijkt uit een analyse van de Zelfstandigen Enquête Arbeid (2017) en een vergelijking met de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (2018, 2019) die wordt afgenomen onder werknemers.

Behoefte aan tijdige oriëntatie op omscholing
Een klein deel van de geïnterviewde zzp’ers geeft aan behoefte te hebben aan een betere toegang tot arbeidsgerelateerde zorg. Daarentegen wordt zowel door individuele zzp’ers als door zzp-organisaties veelvuldig aangegeven dat er op het vlak van preventie behoefte bestaat aan tijdige oriëntatie op omscholingsmogelijkheden of mogelijkheden het werk te verlichten voor zzp’ers in fysiek zware beroepen.

Grote verschillen in toegang arbozorg zzp’ers
De toegang tot arbeidsgerelateerde zorg varieert sterk onder zzp’ers. Zzp’ers die niet (privaat) verzekerd zijn tegen arbeidsongeschiktheid, en niet zijn aangesloten bij een schenkkring of crowdsurance, hebben geen of nauwelijks toegang tot preventieve, curatieve en op re-integratie gerichte arbeidsgerelateerde zorg. Daarnaast maakt de out-of-pocket betaling van arbeidsgerelateerde zorg dat sommige groepen zzp’ers minder snel geneigd zijn gebruik te maken van de diensten van een bedrijfsarts of arbodienstverlener. In tegenstelling tot werknemers is er voor zzp’ers geen adequate, (her)kenbare, zorginfrastructuur voor arbeidsgerelateerde gezondheidsproblemen.

Zzp’er bij klachten vaker naar huisarts dan werknemer en minder vaak naar bedrijfsarts
Bij (werkgerelateerde) klachten gaat 94 procent van de zzp’ers naar de huisarts te gaan. Slechts iets meer dan één procent wendt zich bij klachten tot een bedrijfsarts. Werknemers raadplegen aanzienlijk vaker een bedrijfsarts dan zzp’ers en bezoeken bij (werk)gerelateerde klachten juist minder vaak een huisarts dan zzp’ers.

De huisarts vormt dus een belangrijke toegangspoort tot arbozorg voor zzp’ers. Huisartsen hebben echter beperkt aandacht voor de factor arbeid. Daar komt bij dat de huidige schotten tussen reguliere zorg en bedrijfsgeneeskundige zorg de samenwerking tussen reguliere zorgverleners in de 1^e en 2^e lijn en bedrijfsgeneeskundige zorgverleners belemmeren. Ook belemmeren deze schotten de toegang tot bedrijfsgeneeskundige zorg. Dit is het geval voor werkenden in algemene zin, maar in het bijzonder voor zelfstandigen, flexwerkers en uitzendkrachten. Zij moeten de kosten voor bedrijfsgeneeskundige zorg uit eigen zak betalen. Dit werpt een drempel op voor de toegang tot bedrijfsgeneeskundige zorg.

Adequate zorginfrastructuur zzp’ers ontbreekt en te weinig aandacht voor preventie
Zzp’ers doen het op het gebied van verzuim, beroepsziekten en inzetbaarheid weliswaar beter dan werknemers, maar dit neemt niet weg dat een adequate arbozorginfrastructuur voor zzp’ers nog steeds ontbreekt, waarbij er grote verschillen zijn tussen zzp’ers. Hierdoor krijgen zzp’ers wellicht niet de ondersteuning die zij nodig hebben, waardoor zij mogelijk langer dan nodig verzuimen en/of zelfs langdurig uitvallen. Binnen het bestaande aanbod is er daarnaast nauwelijks aandacht voor tijdige oriëntatie op omscholingsmogelijkheden of mogelijkheden het werk te verlichten voor zzp’ers in fysiek zware beroepen, terwijl veel zzp’ers hier behoefte aan hebben.

Beleidsopties
Panteia stelde op basis van vele interviews met zzp’ers, diverse betrokken stakeholders, en individuele arbodienstverleners, bedrijfsartsen, huisartsen en verzekeraars drie beleidsopties op om toegankelijkheid van arbeidsgerelateerde zorg en de aandacht voor preventie voor zzp’ers te verbeteren:

• Beleidsoptie 1: Verbeteren toegang tot arbozorg voor zelfstandigen via koppeling arbozorg aan arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen.
• Beleidsoptie 2: Verbeteren toegang arbozorg werkenden via koppeling arbozorg aan arbeidsongeschiktheidsverzekering met één regeling voor alle werkenden.
• Beleidsoptie 3: Verbeteren toegang tot arbozorg voor werkenden en werkzoekenden via ontschotting reguliere zorg en bedrijfsgeneeskundige zorg.

Bekijk hier een handig overzicht van de 3 beleidsopties.
 

Meer weten?

• Bekijk hier de ‘verkenning beleidsopties’ (handreiking) voor een beknopte probleemanalyse en uitwerking van de 3 beleidsopties.
• Geïnteresseerd in de volledige beschrijving van de onderzoeksresultaten? Bekijk hier het volledige onderzoeksrapport.

Figuur risicoprofielen

Ben je zelf zzp’er en wil je weten wat jij preventief kunt doen om gezondheidsproblemen te voorkomen? Of wat je kunt doen bij (werk)gerelateerde klachten? Of wil je weten hoe je je inkomen kunt verzekeren tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid? Bekijk dan de infographic ‘Ziek & zzp’er: dit kun je doen. 12 handige tips’.