Kinderen en minderjarige jongeren overal geconfronteerd met marketing voor ongezonde voeding en alcohol

Kinderen en minderjarige jongeren worden in hun dagelijkse omgeving volop blootgesteld aan marketing voor ongezonde voedingsmiddelen en alcohol. Dat blijkt uit de Monitor Kindermarketing voor Voedingsproducten 2024 en de Monitor Alcoholmarketing 2024, ook dit jaar weer beide uitgevoerd door Panteia in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

De resultaten uit de monitors over 2024 liggen in lijn met eerdere jaren. Er zijn dus structurele aandachtspunten rondom de marketing die kinderen en jongeren bereikt. Voor voedingsreclame geldt dat er alleen in advertenties via jongerenwebsites een aanzienlijke afname van marketing was. Via alle andere bekeken media en locaties waren er toenames of was het beeld gelijk aan een jaar eerder.

Opvallend is dat de marketing voor deze producten vaak plaatsvindt op plekken en via kanalen die formeel niet specifiek op kinderen of minderjarige jongeren gericht zijn, maar waar zij wel gebruik van maken. Hierdoor vallen ze buiten het bereik van bestaande wet- en regelgeving en reclamecodes die betrekking hebben op minderjarigen. Maar juist deze vormen van ‘algemene’ marketing dragen in belangrijke mate bij aan het beeld van wat voor kinderen en minderjarige jongeren als normaal eten en drinken wordt gezien.

Sociale media: zichtbaar, betaald of niet

Op platforms als TikTok, Instagram en YouTube komen kinderen en minderjarige jongeren veelvuldig in aanraking met voedings- en alcoholmerken, vaak via populaire influencers. Of een samenwerking gesponsord is, is daarbij lang niet altijd duidelijk. Dit maakt het moeilijk voor minderjarige jongeren om reclame als zodanig te herkennen.

“Of het nu betaald is of niet — het beïnvloedt jongeren sowieso,” aldus Henri Faun, projectmanager bij Panteia.

Nog steeds tekenfilmfiguren op verpakkingen

Ondanks het verbod op het gebruik van bekende tekenfilmfiguren op voedingsverpakkingen worden in Nederland nog steeds producten met licensed characters zoals Paw Patrol en Pokémon verkocht. De meeste van deze verpakkingen werden aangetroffen in snoepspeciaalzaken waar geïmporteerd snoep wordt verkocht. Deze producten zijn niet voor de Nederlandse markt gemaakt, maar zijn wel hierheen geïmporteerd en beschikbaar voor Nederlandse kinderen.

Daarnaast gebruiken fabrikanten eigen mascottes en personages om kinderen aan te spreken, waaronder pluche speelgoedbeesten die worden toegevoegd aan producten, zoals bij een doos chocolaatjes.

“Dat een doos chocolaatjes wordt verkocht met een knuffelbeest erbij is natuurlijk onweerstaanbaar voor een kind,” aldus Henri Faun.

Sport en sportevenementen als marketingkanaal

Sportcontexten zijn een belangrijke omgeving waar kinderen en jongeren worden blootgesteld aan voedings- en alcoholmarketing. Tijdens sportevenementen voor kinderen krijgen deelnemers regelmatig sportdrankjes met een smaak bij de finish of worden ze beloond met snoep of chocolade.

“Het uitdelen van sportdrank bij de finish conditioneert kinderen om iets met een smaakje te drinken na het sporten, in plaats van gewoon water,” waarschuwt Henri Faun.

Ook tijdens grote sportuitzendingen zoals het EK voetbal of de Champions League — waar ook honderdduizenden minderjarigen naar kijken — is alcoholreclame zichtbaar. Omdat minder dan 25% van de kijkers jonger is dan 18, gelden hier echter geen beperkingen voor reclamemakers.

Buitenreclame zonder grenzen

In de buitenruimte behoren chocolade, frisdrank, fastfood en alcohol tot de meest geadverteerde productcategorieën. Buiten de regel dat alcoholreclame niet in het zicht van scholen mag staan, zijn er nauwelijks beperkingen en adverteerders zijn ook niet uit zichzelf terughoudend met welke reclame ze op welke plek tonen.

“De straat is een aaneenschakeling van verleiding. En kinderen vormen daar een onvermijdelijk deel van het publiek,” blijkt volgens Henri Faun uit de monitor.

Blootstelling groot, bescherming beperkt

Hoewel het aantal daadwerkelijke overtredingen van de reclamecodes beperkt lijkt, roept de praktijk vragen op. Zo is het gebruik van artiesten als Snelle en Camila Cabello in alcoholreclames mogelijk in strijd met de regel dat tieneridolen niet mogen worden ingezet om alcohol te promoten.

Veel belangrijker is echter dat alle minderjarigen — ook zonder expliciete overtredingen van de reclamecodes — voortdurend in aanraking komen met marketing voor ongezonde voeding en alcohol. Die constante zichtbaarheid draagt bij aan het beeld dat snoep, snacks, frisdrank en alcohol een vanzelfsprekend onderdeel zijn van een normale levensstijl.

“Als je kinderen structureel blootstelt aan dit soort marketing, creëer je vanzelf het beeld dat ongezond eten en drinken de norm is,” benadrukt Henri Faun.

Oproep tot actie

In de monitor adviseren de onderzoekers om regels voor reclame aan te scherpen en ‘gericht op kinderen en minderjarigen’ breder te definiëren, met uitbreiding van restricties naar publieke ruimten zoals sportevenementen en supermarkten. De reclamecode zou beter kunnen aansluiten op de Schijf van Vijf en strengere regels voor buitenreclame hanteren. Ook is meer transparantie nodig bij influencers en op sociale media zoals YouTube over wanneer er sprake is van reclame. Supermarkten, recreatielocaties en bioscopen worden opgeroepen kindgerichte marketing te beperken. Sportevenementen zouden kritisch moeten kijken naar sponsors en wat er aan kinderen wordt uitgedeeld.

 

Lees het volledige rapport over de Monitor Alcoholmarketing 2024 hier.

Lees het volledige rapport over de Monitor Kindermarketing voedingsproducten 2024 hier.