Nieuw EU-OSHA-rapport belicht risico's op aandoeningen aan het bewegingsapparaat in de gezondheids- en welzijnszorg

Een nieuw rapport, uitgevoerd door Panteia voor het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA), laat zien dat aandoeningen aan het bewegingsapparaat (musculoskeletale aandoeningen, MSA’s) nog altijd een wijdverbreide en kostbare uitdaging vormen voor werknemers in de gezondheids- en welzijnszorgsector.

Het rapport, Musculoskeletal health and risk factors in the health and social care sector – a review of existing information, brengt informatie uit verschillende Europese landen samen om risicofactoren, gezondheidsuitkomsten en goede praktijken in kaart te brengen – en biedt beleidsaanbevelingen voor een veiligere en gezondere zorgarbeidsmarkt.

Het is al langer bekend dat aandoeningen aan het bewegingsapparaat behoren tot de meest voorkomende werkgerelateerde gezondheidsproblemen. Ze treffen spieren, gewrichten, pezen en aanverwante weefsels, zoals rug, nek, schouders en ledematen. In de zorgsector zijn de gevolgen bijzonder ernstig: meer ziekteverzuim, hoger personeelsverloop, verminderde capaciteit en productiviteit, hogere kosten voor zorgstelsels en in sommige gevallen vroegtijdige uitstroom uit het beroep. Omdat het werk in de zorgsector vaak fysiek zwaar is – met patiëntentillen, ploegendiensten en hoge werkdruk – is de prevalentie en impact van risicofactoren voor MSA’s naar alle waarschijnlijkheid groter dan in veel andere sectoren.

Risicodomeinen in de zorgsector

Het rapport onderscheidt meerdere onderling samenhangende risicodomeinen die de kans op musculoskeletale belasting in de gezondheids- en welzijnsomgeving vergroten:

• Fysieke omgang met patiënten – een centraal risico in ziekenhuizen, ouderenzorg en thuiszorg, waar tillen, verplaatsen en herpositioneren van patiënten veel voorkomt.
• Hoge werkdruk en tijdsdruk – lange diensten, onderbezetting, overuren en slechte roosters vergroten de fysieke belasting en verkleinen de hersteltijd.
• Repetitieve hand- en armbewegingen – handelingen zoals injecteren, instrumentgebruik of repetitieve bewegingen tijdens laboratoriumwerk of zorghandelingen veroorzaken extra belasting.
• Werkhoudingen en ongemakkelijke posities – buigen, draaien, reiken en langdurig in een ongemakkelijke houding werken (bijv. bij wondverzorging, medische handelingen of lichamelijk onderzoek) verhogen de biomechanische belasting.
• Slechte ergonomie op de werkplek – gebrekkig ontwerp van faciliteiten, lage kwaliteit of slecht passende uitrusting, slecht ingerichte werkplekken en beperkte ondersteunende middelen dragen aanzienlijk bij.
• Onvoldoende training of bewustzijn – gebrek aan scholing in veilig tillen en handelen, of onvoldoende bijscholing en aanpassing van trainingen aan nieuwere technieken of voor oudere werknemers.
• Vergrijzende beroepsbevolking en gebrek aan leeftijdsbeleid – met het ouder worden van veel zorgmedewerkers neemt de vatbaarheid voor MSA’s toe, maar beleid om dit te ondervangen ontbreekt vaak in de sector.
• Psychosociale stressoren – zoals geweld, intimidatie, hoge emotionele belasting, burn-out en weinig autonomie – versterken de fysieke risico’s en vertragen herstel.

Het rapport benadrukt dat deze risicofactoren zelden op zichzelf staan, maar elkaar juist versterken. Een geïntegreerde, systemische aanpak is daarom essentieel.

Goede praktijken, innovaties en casestudy’s

Ter ondersteuning van het overzicht van informatie heeft EU-OSHA tal van casestudy’s, hulpmiddelen en voorbeelden van veelbelovende praktijken verzameld, waaronder:

• De “ALM-aanpak” voor veiliger tillen en verplaatsen van patiënten;
• De Ergonomic Patient Handling Card®, als hulpmiddel om betere praktijken in zorgsituaties te bevorderen;
• Het BGW Ergo-Coach-programma, waarin interne coaches worden opgeleid om ergonomische verbeteringen te ondersteunen;
• De FirstFit-methode, voor het beoordelen van de fysieke belastbaarheid van ambulancepersoneel;
• Zweedse richtlijnen voor veilig tillen en hulpmiddelen zoals de TilThermometer©, waarmee de mate van belasting wordt gemeten.

Deze praktijkvoorbeelden zijn bedoeld om gebruik in echte werkomgevingen te ondersteunen en te laten zien hoe risico’s kunnen worden beoordeeld, verminderd en gemonitord – en hoe bewustwording kan worden vergroot.

Beleidsaanbevelingen

Op basis van de synthese van informatie en de input van belanghebbenden formuleert het rapport beleidsaanbevelingen op EU-, nationaal en sectorniveau. Enkele kernpunten:

• Voer systematische risico-evaluaties uit in zorg en welzijn-werkomgevingen, met aandacht voor zowel biomechanische als psychosociale factoren, en actualiseer deze regelmatig;
• Bevorder geïntegreerde preventiestrategieën die technische, organisatorische en gedragsmatige maatregelen combineren (bijv. veiliger apparatuur, personeelsindeling, training, taakroulatie);
• Stimuleer ergonomisch ontwerp van zorgomgevingen en schaf geschikte hulpmiddelen aan (zoals patiëntliften, verstelbare bedden, exoskeletten) om de fysieke belasting te verminderen;
• Investeer in capaciteitsopbouw en in opleiding specifiek gericht op de zorgsector, inclusief periodieke bijscholing en aanpassing aan veranderende werkeisen;
• Implementeer leeftijdsbewust personeelsbeleid, zoals aangepaste werkdruk, gezondheidsscreening en ondersteuningsprogramma’s;
• Versterk gegevensverzameling, monitoring en evaluatie om kennishiaten te verkleinen en een beleid en praktijk gebaseerd op bewijs mogelijk te maken;
• Stimuleer samenwerking tussen sectoren (gezondheid, sociale zaken, arbeid, arbeidsveiligheid) om doelstellingen op elkaar af te stemmen.

Hoewel in veel lidstaten al initiatieven bestaan, laat het rapport zien dat er knelpunten blijven bestaan in uitvoering, beperkte middelen en onvoldoende bewustwording — vooral bij kleinere zorgorganisaties en in de thuiszorg.

Het EU-OSHA-rapport werpt nieuw licht op een onderschat, maar cruciaal probleem in de zorg- en welzijnssector: aandoeningen aan het bewegingsapparaat. De kracht van het rapport ligt niet alleen in het beschrijven van de risico’s, maar in het bieden van een routekaart — geen universele oplossing, maar een reeks concrete maatregelen en beleidsrichtingen. Het waarborgen van de gezondheid van zorgmedewerkers heeft immers directe positieve effecten op de veerkracht, kwaliteit en duurzaamheid van zorgsystemen.

“Dit onderzoek benadrukt de omvang en urgentie van de problematiek rond musculoskeletale gezondheid in de zorg- en welzijnssector. Dag in, dag uit worden zorgprofessionals blootgesteld aan fysieke en psychosociale belasting die niet alleen hun welzijn schaadt, maar ook de duurzaamheid van de beroepsgroep bedreigt. Wat dit rapport zo waardevol maakt, is de integrale benadering — waarin bewijs, praktische hulpmiddelen en beleidsinzichten samenkomen om echte systemische verandering te stimuleren. Bij Panteia hebben we uit eerdere onderzoeken in deze sector en naar MSA’s gezien hoe diep deze risico’s verankerd zijn in de dagelijkse praktijk. Deze publicatie bouwt voort op die kennis en biedt een broodnodige impuls om bewustwording om te zetten in actie. Als we de kwaliteit en continuïteit van de zorg willen waarborgen, moeten we de gezondheid van werknemers centraal stellen in beleid, organisatiestrategie en werkplekontwerp.” – Martin Clarke, Panteia

Het volledige (Engelstalige) rapport is hier te vinden.