Wetsevaluatie Vroegsignalering
In opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voerde Panteia, in samenwerking met Hogeschool Utrecht en Bureau Bartels, een evaluatie uit van de bepalingen over vroegsignalering in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs). Hierbij werd vooral onderzocht in hoeverre het onderdeel vroegsignalering in de Wgs bijdraagt aan het doeltreffend en doelmatig behalen van de in de Wgs gestelde doelen.
De Wgs is een kaderwet die sinds 1 juli 2012 regelt dat inwoners met schulden bij gemeenten terechtkunnen voor onder meer advies, schuldbemiddeling of een saneringskrediet. Per 1 januari 2021 is de Wgs gewijzigd. Met de wijziging is vroegsignalering van schulden door gemeenten op basis van signalen door bepaalde derden (vastelastenpartners) verankerd in de wet. Naar aanleiding van vroegsignalering benaderen gemeenten inwoners met betaalachterstanden proactief om hen hulp aan te bieden op basis van signalen van zorgverzekeraars, energiebedrijven, woningverhuurders en drinkwaterbedrijven die worden geacht een voorspeller te kunnen zijn voor (dreigende) problematische schulden. Doordat gemeenten vroegtijdig signalen van financiële problemen ontvangen, kunnen zij tijdig in contact komen met inwoners en passende hulp bieden.
Vroegsignalering draagt volgens de onderzoekers bij aan het voorkomen en verminderen van problematische schulden. Het instrument zorgt ervoor dat gemeenten proactief hulp kunnen aanbieden aan inwoners die anders pas in een later stadium, als de schulden (meer) problematisch zijn geworden, in beeld zouden komen. Vroegsignalering kan eraan bijdragen dat:
- meer mensen met (dreigende) problematische schulden passende hulp krijgen en accepteren;
- drempels voor toegang tot schuldhulpverlening omlaag gaan;
- betalingsproblemen niet verder verslechteren en bedreigende situaties worden voorkomen;
- schuldhulpverlening effectiever is.
Verder zijn de kosten van vroegsignalering relatief beperkt en de te verwachten maatschappelijke opbrengsten van het voorkomen of omlaag brengen van (dreigende) problematische schulden groot. Het bereik en de doeltreffendheid zijn de laatste jaren sterk gegroeid.
Tegelijkertijd signaleert het onderzoek ook ongewenste neveneffecten. Zo kunnen signalen onterecht zijn (bijvoorbeeld als een achterstand inmiddels is ingelopen), worden inwoners geconfronteerd met hun problemen (wat inwoners niet altijd als helpend kunnen ervaren) en kan privacy onder druk staan (vraagstuk wanneer signaaldeling proportioneel is).
In het rapport zijn ook aanbevelingen gedaan, voor zowel ministeries, gemeenten, vastelastenpartners als samenwerkingsverbanden (zoals brancheorganisaties, VNG, Divosa en NVVK). Een selectie van de aanbevelingen:
- Zorg voor meer standaardisatie en consistentere toepassing van de verplichtingen aangaande incasso en overige afspraken over sociale incasso voor vastelastenpartners;
- Pak meer signalen op, door toepassing van soepelere selectie-eisen door gemeenten (bijvoorbeeld ten aanzien van drempelbedragen);
- Verklein verschillen in de uitvoering tussen gemeenten, bijvoorbeeld door het doorvoeren van minimumeisen (kwaliteitskaders) voor gemeenten;
- Maak meer informatiedeling tussen gemeenten en vastelastenpartners mogelijk;
- Verbeter de registratie en evaluatie van activiteiten en hun effecten, wat het identificeren en verspreiden van bewezen effectieve aanpakken mogelijk maakt;
- Analyseer en optimaliseer de signaalselectie (wanneer is een signaal het meest zinvol om te sturen);
- Zet één centraal aanleversysteem voor signalen op;
- Versterk de uitvoering van vroegsignalering, onder meer door investeren in de vaardigheden en competenties van professionals die inwoners bezoeken en de persoonlijke contactvormen hierbij;
- Verbeter de kwaliteit van adres- en contactgegevens in signalen;
- Bevorder uniformiteit in de registratie van signalen en de terugkoppelingen hiervan (zoals ‘succesvol contact’ en ‘hulpacceptatie’).
Een potentiële bedreiging voor de structurele beschikbaarheid van middelen en daarmee het bereik van vroegsignalering is dat de (maatschappelijke) opbrengsten elders (binnen en buiten de gemeente) neerslaan dan de kosten.
De evaluatie kende een veelheid aan onderzoeksactiviteiten, waaronder een reconstructie van de beleidstheorie, deskresearch, interviews met meer dan honderd stakeholders (gemeenten, vastelastenpartners, inwoners, ervaringsdeskundigen, experts en beleidsmakers), een kwantitatieve analyse van data van Divosa en vastelastenpartners, en een uitgebreide juridische analyse van de inspanningsverplichtingen voor vastelastenpartners en privacyaspecten.
In de Kamerbrief waarmee het rapport aan de Tweede Kamer is aangeboden, geeft de staatssecretaris van Participatie en Integratie een reactie op het rapport. Daarbij wordt aangegeven dat een deel van de aanbevelingen wordt overgenomen.
Lees het rapport hier en lees de kamerbrief hier.
Wilt u meer weten over het onderzoek? Of bent u benieuwd naar de mogelijkheden voor onderzoek op het gebied van armoede en schulden voor uw organisatie? Neem contact op met onze experts Paul Vroonhof of Tom Kruis.
